-
1 аң-белем (яңылыҡ) дошманы
мракобес -
2 дошман
1. сущ.1) враг, неприя́тель, проти́вник; не́друг || вра́жеский, неприя́тельский; вра́жийреволюция дошманнары — враги́ револю́ции
дошман белән йөзгә-йөз очрашу — встре́титься лицо́м к лицу́ с неприя́телем
дошманны тар-мар итү — сокруши́ть врага́
безнең кан дошманнарыбыз — на́ши кро́вные не́други
дошман гаскәрләре — неприя́тельские войска́
дошман оборонасын өзү — прорва́ть вра́жескую оборо́ну
дошман яуда дус булмас — посл. на по́ле бра́ни враг не друг
••дошманнан җиңелгән үлеп калган, дошманны җиңгән мәңгелек дан алган — посл. побеждённый враго́м умрёт бессла́вно, победи́вший врага́ просла́вится на века́
дошманны ындыр артында көтмиләр — посл. врага́ за гу́мном не ждут
дошманның елмаюына ышанма, дусның ачуына шикләнмә — посл. не верь улы́бке врага́, не подозрева́й зло́бу в дру́ге
2) враг, проти́вник (чего-л.)яңалык дошманы — проти́вник но́вшества
тынычлык дошманнары — враги́ ми́ра
3) враг (о том, что приносит беду, вред, зло)корылык - игенченең дошманы — за́суха - враг хлеборо́ба
••минем телем - минем дошманым — посл. язы́к мой - враг мой
4) чёрт, дья́вол2. прил.әх, дошман, тагын алдаган — ах, дья́вол, опя́ть обману́л
1) вражде́бныйдошман сыйныфлар — вражде́бные кла́ссы
дошман яклар — вражде́бные сто́роны
дошман көчләр — вражде́бные си́лы
2) бран. проти́вный, га́дкий, па́костныйдошман кеше — па́костный (га́дкий) челове́к
дошман сүзләр сөйләү — говори́ть га́дкие слова́
дошман малай өйнең астын өскә китергән — проти́вный ма́льчик весь дом переверну́л
•- дошман итү
- дошман күрү
- дошман тоту
- дошман күрүче -
3 дин
сущ.рели́гия, ве́ра, вероисповеда́ние, религио́зные ве́рования || религио́зный, духо́вныйислам дине — мусульма́нская рели́гия (ве́ра), мусульма́нское вероисповеда́ние; исла́м, мусульма́нство
христиан дине — христиа́нская рели́гия (ве́ра); христиа́нское вероисповеда́ние; христиа́нство
дин аермалыклары — религио́зные разли́чия
дин мәктәбе — духо́вная шко́ла
- дин башлыкларыдин өйрәтүенчә — по религио́зному уче́нию, по рели́гии, согла́сно рели́гии
- дин белгече
- дин гыйлеме
- дин өйрәтүе
- дин кешесе
- дин тоту
- дин тотучы
- дингә ышанмаучы
- дингә ышану
- дингә каршы
- дингә ышанучы
- динне ташлаучы••дин дошманы — инове́рец, инове́рка; см. тж. кяфер
дин кардәше — единове́рец, единове́рка
дин сөрү — церк. прокля́тие, ана́фема
диннән язу — отступи́ть от ве́ры, вероотсту́пничество
-
4 җан
сущ.1) душа́ || душе́вныйҗан тынычлыгы — душе́вный поко́й
••җан тартмаса да кан тарта — погов. душа́ не лежи́т, да кровь ( родство) тя́нет
2) дух || духо́вныйҗан азыгы — духо́вная пи́ща
3) душа́, челове́к, существо́тере җан — живо́е существо́
гаиләдә без дүрт җан — в семье́ нас че́тверо
бала-чага алты җан — ше́стеро дете́й; дете́й шесть челове́к
сезнең тәрбиядә ничә җан? — ско́лько челове́к на ва́шем иждиве́нии?
4) перен. жизнь, существова́ние••җан малдан татлырак — посл. жизнь доро́же бога́тства
кассап мал кайгысында, кәҗә җан кайгысында — посл. мясни́к горю́ет о мя́се, а коза́ о жи́зни
5) перен. душа́, вдохнови́тель (коллектива, общества)6) прост. шку́раүз җаны өчен курку — страх за со́бственную шку́ру
7) перен. душа́ моя́, ду́шенька, ми́лый (мой́), ми́лая (моя́)•- җан зат- җан заты
- җан исәбен алу
- җан кертү••җан авызга килү (җан бугазга килү) — си́льно уста́ть (букв. душа́ поступи́ла к го́рлу)
җан бирү — умира́ть/умере́ть
җан асрап тору (җан асрау) — влачи́ть жизнь, существова́ть
җан ату — стра́стно жела́ть (чего-л.); жа́ждать, домога́ться (чего-л.)
җан ачуы кузгалу (җан ачуы чыгу) — разъяри́ться
җан ачысы — аго́ния
җан аямау (җан кызганмау) — и жи́зни свое́й не жале́ть
җан әрнеткеч (җан өзгеч) — душераздира́ющий
җан әсәре дә юк — ни (еди́ной) души́
җан башына — на ду́шу населе́ния
җан биздергеч — ме́рзкий, отврати́тельный
җан бирердәй булу (җан бирергә әзер булу; җан бирергә әзер тору) — быть гото́вым поже́ртвовать собо́ю
җан гамьсезлеге — безду́шие
җан дошманы — закля́тый враг; кро́вный враг
җан дусты — закады́чный (задуше́вный) друг
җан җиренә тию (җан җиренә басу) — заде́ть за живо́е
җан исән чакта (җан исән вакытта) — пока́ душа́ (де́ржится) в те́ле
җан кебек күргән — о́чень бли́зкий, дорого́й
җан кебек күрү — души́ не ча́ять (в ком-чём-л.), обожа́ть
җан кебек саклау (җан төсле саклау) — бере́чь как зени́цу о́ка
җан кертү (җан өрү) — вдохну́ть жизнь
җан кисәгем — ду́шечка, ду́шенька, душа́ моя́
җан көче белән — что есть ду́ху ( бежать)
җан куркуы (җан куркуысы) — страх сме́рти, страх за свою́ жизнь
җан кую (җан җую) — см. җан чыгу
җан кыйгыч — уби́йца
җан кыл өстендә тору (җан кыл өстендә калу; җан кыл өстендә булу) — висе́ть на волоске́
җан кыючы — уби́йственный, душегу́б
җан өрү — вдохну́ть жизнь, оживи́ть
җан өшеткеч — приско́рбный, тоскли́вый
җан рәхәте — одно́ удово́льствие
җан сакчысы — телохрани́тель
җан саулыгы — здоро́вье
җан сөйгән — люби́мый, избра́нник се́рдца
җан сөймәү — презира́ть, ненави́деть
җан табан астына төшү — душа́ ушла́ в пя́тки
җан тартмый — душа́ не лежи́т
җан тарту — испы́тывать влече́ние
җан тәслим кылу — умере́ть; җан(ың) теләгән что душа́ пожела́ет
җан теләгәнчә (җан теләгән кадәр; җан теләгән хәтле) — ско́лько душе́ уго́дно, ско́лько душа́ пожела́ет
җан тиргә бату (җан тиргә төшү) — изнуря́ться/изнури́ться; дойти́ до седьмо́го по́та
җан тирләре чыгу — прилага́ть/приложи́ть все си́лы; пролива́ть пот
җан түзмәү — потеря́ть терпе́ние; не сдержа́ться
җан тыну — успоко́иться
җан тынычлыгы — душе́вный поко́й; душе́вное споко́йствие, споко́йство ду́ха (со́вести)
җан уч төбенә килү — ни жив, ни мёртв; душа́ в пя́тки ушла́
җан эремәү — душа́ засты́ла как ка́мень
җан эрү — смягчи́ться (в душе́)
җанга җиңел булу — стать ле́гче на душе́
җанга йомшак (җанга ягымлы) — прия́тный ( голос)
җанга тию — надоеда́ть, донима́ть/доня́ть
җанга якын — ми́лый се́рдцу, по душе́ ( человек)
җанга яту — быть (прийти́сь) по́ сердцу (по душе́)
җанга үткән суык — а́дский хо́лод
җанны айкау — переверну́ть ду́шу (кого-л.)
җанны алу — докуча́ть, донима́ть
җанны ашау — терза́ть, му́чить
җанны кая куярга белмәү — не знать, куда́ приткну́ться
җаны-тәне белән — душо́й и те́лом; всем существо́м (любить кого-л.)
җаны теләгән елан ите ашаган — охо́та пу́ще нево́ли
җаны уч төбендә генә — е́ле-е́ле душа́ в те́ле
җаны чыкканчы — до изнеможе́ния ( работать)җаны юк безду́шный
җаным фида — кляну́сь жи́знью; за э́то мо́жно и жизнь отда́ть (выража́ет восто́рг, восхище́ние)
җанын җәһәннәмгә җибәрү — отпра́вить на тот свет; отпра́вить к пра́отцам
җанын кызганмау — души́ не ча́ять
җанын кызганмыйча — не жале́я жи́зни, самоотве́рженно
җанын уч төбенә йомарлап — риску́я, с больши́м ри́ском
җанын фида итү — отда́ть свою́ жизнь, принести́ в же́ртву свою́ жизнь
- җан алучыҗаның ни тели — что душе́ уго́дно, чего́ душа́ жела́ет
- җан атып тору
- җан атып йөрү
- җан ачуы
- җан ачуы белән
- җан ачысы белән
- җан әрнү
- җан сыкрау
- җан башыннан
- җан бирү
- җан газабы
- җан иясе
- җан керү
- җан көеге
- җан кыю
- җан кисү
- җан саклау
- җан сату
- җан тамыры
- җан чыгу
- җаннан артык
- җаннан артык кадерле
- җанын алу -
5 кан
сущ.1) кровь || кровяно́й; кровено́сныйак кан тәнчекләре (бөртекләре) — бе́лые кровяны́е тельца́
кан группасы — гру́ппа кро́ви
күп кан югалту — потеря́ть мно́го кро́ви
артерия каны — артериа́льная кровь
2) перен. кровь ( о близком кровном родстве)ата-баба каны — кровь отцо́в и де́дов
•- кан агу- кан агып тору
- кан агучанлык
- кан агучылык
- кан азлык
- кан алдыру
- кан басымы
- кан бирү
- кан бирүче
- кан йөреше
- кан әйләнеше
- кан кардәш
- кан кардәшлеге
- кан кызыл
- кан кебек кызыл
- кан килү
- кан китү
- кан сарку
- кан күрү
- кан салу
- кан сыегаю
- кан тамчысы
- кан тамыры тыгылу
- кан төсе
- кан үче••кан агулау — см. кан бозу
кан аралаш яшь — крова́вые слёзы
кан белән түләү — отда́ть (поже́ртвовать) жизнь (за что-л.)
кан белән язу — писа́ть кро́вью (се́рдца)
кан бутау (катыштыру) — кровосмеше́ние
кан дошманы — кро́вный враг
кан елау — го́рько пла́кать, пла́кать горю́чими слеза́ми
кан йоту — се́рдце кро́вью облива́ется
кан кайнату — раздража́ть, злить, серди́ть, нерви́ровать (кого-л.)
кан калтырау — дрожа́ть от стра́ха, стра́шно боя́ться
кан качу — си́льно побледне́ть
кан кою (түгү) — лить (пролива́ть) кровь (за кого-л.)
кан коюлы (коешлы, койгыч) — см. канкойгыч
кан кызу — разгорячи́ться, вспыли́ть
кан тарату — уси́лить, активизи́ровать кровообраще́ние
кан ягу — придира́ться
канга бату — купа́ться (утопа́ть) в крови́
канга сусаган — кровожа́дный, жа́ждущий кро́ви
канга тоз салу (сибү) — по́ртить кровь, испо́ртить мно́го кро́ви
канга төшү — вы́мотать ду́шу
канны корыту — по́ртить кровь, отравля́ть жизнь (кому-л.), му́чить, изводи́ть (кого-л.)
кан(ны) кыздыру — волнова́ть, раздража́ть, нерви́ровать (кого-л.)
канын сыгу — см. кан эчү
- кан бозу- кан йөгерү
- кан бәрү
- кан кайнау
- кан уйнау
- кан кату
- кан корыту
- кан саву
- кан савылу
- кан эчү
- канына сеңгән
- канында булу -
6 мең
числ. колич.1) ты́сячамең сум — ты́сяча рубле́й
меңгә якын кеше — о́коло ты́сячи челове́к
унар мең — деся́тки ты́сяч
мең дә бер кичә — ты́сяча и одна́ ночь
мең бәлагә - бер җавап — (погов.) семь бед - оди́н отве́т
алган бер языклы, алдырган мең языклы — (посл.) взя́вший гре́шен еди́ножды, потеря́вший - тысячекра́тно ( может подозревать любого)
2) в сочет. со словами на -лы, -лык тысяче-меңьеллык — тысячеле́тний
мең километрлы — тысячекилометро́вый
мең башлы — тысячеголо́вый
3) ты́сяча, мно́жествомең сәбәп табу — найти́ ты́сячу причи́н
халык мең күзле — (погов.) у наро́да ты́сяча глаз
4) перен. ты́сячу (ты́сячи) размең әйттем — говори́л ты́сячу раз
дошманыңнан бер саклан, яман дустан мең саклан — (посл.) от врага́ береги́сь оди́н раз, от плохо́го дру́га - ты́сячу раз
мең тыңла, бер сөйлә — (погов.) ≈≈ сло́во - серебро́, молча́ние - зо́лото (букв. ты́сячу раз послу́шай, оди́н раз скажи́)
5) мн.; разг. ты́сячи (о больших деньгах, капитале)меңнәр белән эш йөртә — воро́чает ты́сячами
•- мең башы- меңнәр классы••мең гафу! — ты́сячу извине́ний!
мең дә беренче тапкыр (кат) — см. мең кат 1)
мең дә берне белү — ирон. быть всезна́йкой
мең (мең-мең) рәхмәт — ты́сяча благода́рностей, огро́мное спаси́бо
мең ризалык белән — с больши́м удово́льствием
мең (меңнәр) яшә! — живи́ (здра́вствуй) ты́сячу лет!
мең яшәгән, мең яшәрле (мең яшәрлек) — тысячеле́тний, долголе́тний
меңгә тапкырлану — увели́чиваться тысячекра́тно
- мең газап беләнмеңгә ярылу — разрыва́ться на ча́сти
- мең җан белән
- мең кат
- мең мәртәбә
- мең тапкыр -
7 хас
прил.1) прису́щий, сво́йственный (кому, чему-л.); типи́чный, характе́рный для (кого, чего-л.)аның иҗатына хас сыйфатлар — ка́чества, прису́щие его́ тво́рчеству
крестьянга элек-электән хас булган сыйфатлар — черты́, издре́вле прису́щие крестья́нину
2) специфи́ческий, своеобра́зныйтатар музыкасына хас булган тавышлар тәртибе — поря́док зву́ков, специфи́ческий для тата́рской му́зыки
3) разг. коренно́й, основно́й, гла́вныйэшчеләрнең хас дошманы — гла́вный враг рабо́чих
4) в знач. нареч.; разг. специа́льно, осо́бохас синең өчен — специа́льно для тебя́
-
8 шартлылык
сущ.; в разн. знач.усло́вность; обусло́вленностьүзара шартлылык — взаимообусло́вленность
ул - һәртөрле шартлылыкларның дошманы — он враг вся́ких усло́вностей
бу бүленешнең нигезендә билгеле бер шартлылык бар — в осно́ве э́той классифика́ции име́ется определённая усло́вность
-
9 кровный враг
-
10 условность
-
11 антихрист
1. м рел.антихрист, дәжжәлхристиан динендә: Христостың ахыр заман алдынан һуңғы көрәш өсөн килергә тейеш булған төп дошманы2. м уст., прост.хыянатсы, мөртәтхристиандар мосолмандарға ҡарата -
12 мракобес
маң-белем (яңылыҡ) дошманы
См. также в других словарях:
антифашист — и. Фашизм дошманы, фашизмга каршы көрәшүче … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дошман — 1. Берәүне яратмаучы, күрә алмаучы, аңа нәфрәт хисе саклаучы; киресе – дус 2. Сугышта: каршы як 3. Берәр нәрсәгә каршы булучы, килешмәүчәнлек күрсәтүче сугыш дошманы. Зыян, зарар китерә торган нәрсә тур. с. Дошман булган, дошманлык хисе саклаган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кадимче — (КАДИМЧЕЛЕК) – и. иск. Искелекне яклаучы, прогресска каршы булган; реакцион. Искелек тарафдары, прогресс дошманы; реакционер … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ретроград — Алгарыш дошманы, реакционер. Бик нык артта калган кара фикерле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тоттыру — 1. (Тоту) 2. ТОТТЫРМАУ – Икенче берәүгә куып җитәргә мөмкинлек бирмәү 3. Кемгә дә булса бирү, тапшыру, сату кулга т. 4. күч. Кемне дә булса дошманы карамагына тапшыру, кулга алдыру 5. күч. Сер ачу, фаш итү. Кем. б. сүзен ялганга чыгару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге